TẢN VIÊN SƠN THÁNH VÀ TÍN NGƯỠNG TỨ PHỦ

Hiện nay trong hệ thống thờ tứ phủ có 4 vị mẫu cai quản các Thiên, Địa, Nhạc, Thoải. Bên cạnh các Mẫu có 3 vị Vua cha được thờ làm thần chủ các phủ là Ngọc Hoàng Thượng Đế (Thiên Phủ), Bát Hải Động Đình (Thoải Phủ), Bắc Âm Phong Đô Nguyên Thiên Đại Đế (Địa Phủ). Như vậy còn khuyết vị trí vua cha Nhạc phủ.

TẢN VIÊN SƠN THÁNH VÀ TÍN NGƯỠNG TỨ PHỦ

Tục truyền Đại Vương sinh ngày rằm tháng giêng, ngày mùng 6 tháng 11 thì hóa. Cùng với Phù Đổng Thiên Vương, Chử ĐạoTổ, Thánh Mẫu Phủ Dày. Ngài là vị Thánh đứng đầu trong bốn vị Thánh bất tử của dân tộc ta.
Các triều đại kính trọng, gia phong Đại Vương hiệu VIết Tản Viên Hiệu Thánh Khuông Quốc Hiệu Ứng Vương, hưởng hương khói cúng tế không dứt, liệt vào hàng Quốc tế, xem như vị đệ nhất phúc thần của nước Việt ta.
Dân gian tôn kính, kêu ngài Tản Viên Sơn Thánh, Đệ Nhất Thượng Đẳng Phúc Thần, Đệ Nhất Bách Thần, Nam Thiên Thánh Tổ, là Thần của các Thần nước Nam.
Trong tín ngưỡng Tứ Phủ
Hiện nay trong hệ thống thờ tứ phủ có 4 vị mẫu cai quản các Thiên, Địa, Nhạc, Thoải. Bên cạnh các Mẫu có 3 vị Vua cha được thờ làm thần chủ các phủ là Ngọc Hoàng Thượng Đế (Thiên Phủ), Bát Hải Động Đình (Thoải Phủ), Bắc Âm Phong Đô Nguyên Thiên Đại Đế (Địa Phủ). Như vậy còn khuyết vị trí vua cha Nhạc phủ.
Vị trí Vua cha Nhạc phủ là có, được thỉnh đến trong văn công đồng:
Tận hư không giới thánh hiền
Dục giới sắc giới chư thiên đều mời
Vua Đế Thích quản cai Thiên chủ
Vua Ngọc Hoàng Thiên phủ chi tôn
Dương phủ Ngũ Nhạc thần vương
Địa phủ thập điện minh vương các tòa
Dưới Thoải phủ giang hà ngoại hải
Chốn Động Đình Bát Hải Long Vương…

Ngũ Nhạc Thần Vương là ai?
Theo truyền thuyết Tản Viên Sơn Thánh đã đi khắp nơi, dựng nhiều hành cung trên đất Việt, hệ thống hành cung của Tản Viên được chia làm 5 khu chính như sau:
+ Thượng cung: là đền Thượng nằm trên đỉnh Tran của núi Ba Vì
+ Đông cung: là Đền Và ở cạnh thị xã Sơn Tây, cạnh Sông Hồng
+ Tây cung: gồm đền Chung trên núi Chàng Rể và đên Hạ ở bờ hữu sông Đà, đối diện với động Lăng Xương, huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ – Nơi thờ đấng sinh thành Ngài là cha Nguyễn Cao Hạnh và mẹ Đinh Thị Đen.
+ Nam cung: là đền Ao Vua
+ Bắc cung: là đền Thính ở Tam Hồng – Yên Lạc – Vĩnh Phúc. (Thính là đọc tranh âm của Thánh). Ngoài ra còn có Bắc cung thượng là đền Tranh ở Trung Nguyên – Yên Lạc – Vĩnh Phúc.
Vậy thì Ngũ Nhạc Thần Vương cũng có thể hiểu chính là Tản Viên Sơn Thánh, trong đó Ngũ ứng với 5 hành cung của Đức Thánh Tản để trấn giữ vùng núi Tản, chứ không phải để chỉ 5 vị thần như cách hiểu trong Đạo Giáo. Điều này cũng giống như Vĩnh Công được phong làm Vua cha Bát Hải Động Đình, trong đó bát ở đây là chỉ 8 cửa biển nước Nam mà trước kia Vĩnh Công đã lập nên chiên công đánh giặc ngoại xâm, chứ không phải bát chỉ con số 8, ứng với 8 vị Long Vương trong Đạo Giáo.
Ngọc phả tại đền Và kể về Đức Thánh Tản có đoạn: “Vua Hùng gia phong cho Sơn Thánh làm Nhạc Phủ Kiên Thượng Đẳng…” . Như vậy rõ rang Tản Viên Sơn Thánh là Thần Vương của Nhạc phủ trong tín ngưỡng Tứ phủ. Ngọc phả lại có đoạn; “… từ đó phụng mệnh Hoàng Đế cùng với Tứ phủ công đồng ở trên hải đảo đi tuần xét mọi việc trong nhân gian”. Như vậy đây là một bằng chứng logic nữa để thấy rằng Vua cha Nhạc phủ trong tín ngưỡng Tứ phủ chính là Tản Viên Sơn Thánh.
Việc đưa Đức Tản Viên Sơn Thánh trở thành Đức Vua Cha của Nhạc Phủ là hoàn toàn hợp lý vì Đức Thánh Tản chính là Cha của Mẫu Thượng ngàn, tức La Bình Công Chúa. Như chúng ta đã biết, Mẫu Liễu Hạnh là Công Chúa,là con của Ngọc Hoàng Thượng Đế. Mẫu Thủy Cung là Công Chúa, con của Vua Cha Bát Hải Động Đình. Mẫu Thượng Ngàn là La BÌnh Công chúa vốn là con của Tản Viên Sơn Thánh, vậy thì Tản Viên Sơn Thánh ở ngôi vị Vua Cha Nhạc Phủ là hoàn toàn hợp lý về mặt logic.
Tín ngưỡng Tứ Phủ công đồng hình thành ở vùng Đồng Bằng sông Hồng, là vùng đất phía Đông do dòng dõi Lạc Long nắm giữ. Có lẽ vì thế mà vai trò của Nhạc Phủ, với thần chủ là Tản Viên Sơn Thánh, thuộc dòng tộc phía Tây (Thục) đã bị mờ nhạt đi trong tín ngưỡng này. Để tín ngưỡng Tứ phủ trở thành tín ngưỡng chung của người Việt ở đồng bằng cũng như vùng núi, để tram người con cùng một bọc đông bào, chung cha chung mẹ thờ đúng tổ tiên của mình thì cần xác nhận vị tôn chủ Nhạc Phủ của Tản Viên Sơn Thánh.